O Monasterio de Oseira, ao que algúns, pola súa magnificencia denomínano “o Escorial Galego”, cóntase entre os grandes monumentos de Galicia.
Segundo o novo nomenclátor toponímico de Galicia, o nome español de Osera, ao pasar ao idioma galego é Oseira, derivación de Ursus latino, equivalente a oso, alusión ao lugar abrupto onde se acha situado o mosteiro, nunha concavidade da serra Martiñá, na marxe dereita do río do mesmo nome.
Ruta dos Osos: Unha vez ao ano organízase a “Ruta dos osos” unha ruta de sendeirismo que percorre os recunchos máis belos da zona.
Oseira naceu de acordo co espírito do Císter, sendo a primeira fundación da Órde en Galicia. Illado e sen poboación viu nacer en torno seu unha serie de edificacións relacionadas coas actividades do propio mosteiro e que conforman hoxe un pequeno núcleo urbano, a través do cal se chega ao Mosteiro.
Son estas casas de boa cantería, solemnes balcóns e escudos de Oseira, entre elas o antigo Hospicio de Peregrinos, xa que o mosteiro foi unha importante desviación do Camiño Meridional a Santiago. Hoxe ocupan este edificio o Museo etnográfico Liste e un par de establecementos comerciais. Construíuse sendo abade Frei Luís Bernardo de Nava en 1739.
As outras casas que están no lado dereito da rúa estaban destinada a habitación de diversas persoas ao servizo do mosteiro como escribano, médico, veterinario… e refixéronse sendo abade frei Baltasar Márquez (1747-1750).
COMO CHEGAR
O mosteiro de Oseira áchase situado nunha zona montañosa nun val ameno ao norte da provincia de Ourense, próximo ao límite con Lugo e Pontevedra, no concello de San Cristovo de Cea, partido xudicial do Carballiño, a 28 quilómetros da capital provincial. Na estrada que une Ourense e Santiago á altura de San Cristovo de Cea, Vila afamada polo seu pan, tómase o desvío que conduce ao mosteiro.
Desde Ourense ou Santiago imos a través da estrada Nacional 525, ata o desvío a Cea. Unha vez na Vila de tan afamado Pan, no centro da mesma continuamos a través dun desvío convenientemente sinalizado e a unha distancia de 8 quilómetros chegamos a Oseira.
Desde Vigo, sempre pola Autovía “Rias Baixas”, despois de pasar Ribadavía, tomamos dirección Carballiño para chegar directamente a Cea onde seguimos as indicacións antes sinaladas.
UN POUCO DE HISTORIA
Dise que catro ermitáns tiveron unha visión e decidiron facer vida monacal neste lugar apartado onde entón debían de abundar os osos ( Ursaria, de aí o seu nome). Documentalmente, coñécese a súa existencia desde 1137, cando Alfonso VII legalizou a fundación. Pouco despois converteuse nun mosteiro dependente da Orde do Císter e, no ano 1141, instalouse unha colonia de monxes franceses enviados por San Bernardo.
A historia de Oseira é un bo exemplo do que o home é capaz, desfacer e refacer. As propiedades do mosteiro chegaron, nos seus mellores momentos, ás mil aldeas e as corenta parroquias, ás fértiles zonas do Ribeiro e ata o porto de Marín.
O 29 de agosto de 1552 un incendio pechou a sempre turbulenta etapa do Medievo, reducindo o mosteiro cascallos. Os monxes aínda tiñan forzas e recursos para alzalo todo de novo e conseguiron recuperar un explendor que xa non puido co mazazo da Desamortización e o saqueo xeneralizado. A exclaustración de 1835 dió paso a un século de abandono e cando os monxes regresaron, en 1929, pouco máis puideron facer que limpar as ruínas e emprender o que sería unha restauración prolongada ao longo de tres cuartos de século.
NOVOS TEMPOS
Ao principio deses novos tempos, non había un duro; só unha comunidade de monxes que podían falar sete linguas occidentais e catro orientais, e entre os que se atopaban canteiros, carpinteiros, mecánicos, agrimensores, xardineiros, gandeiros e agricultores. O diñeiro comezou a chegar en 1966 para engadirse ao xenial impulso do pai Juan María Vázquez Rey, un monxe de inusitado talento natural cuxa voluntariosa curiosidade lle combirtió nunha enxeñosa enciclopedia de obras. E fíxoas non só en Oseira, senón tamén en San Miguel das Donas (León) e en Ferreira de Pantón (Lugo).
Incluso tendo en conta a tendencia do corpo para recargar as tintas do desastre, e a da alma a sublimar a vontade do espírito, o certo é que a historia contemporánea de Oseira é un fito no que se refire á restauración dun monumento á fe e ao fervor. O premio Europa Nostra en 1990, e o Otero Pedrayo, sete anos despois, así o recoñeceron cunha admiración que o visitante renova en canto dálle tempo a iso o asombro ante o espectacular ángulo das fachadas da igrexa e do mosteiro.
Son ambas de corpos almohadillados e portadas con dobres ordes de columnas, ricas en nichos e hornacinas dedicadas á Virxe da Asunción e aos santos Benito e Bernardo. Na fachada do mosteiro, os dous osos do escudo de Oseira están flanqueados por alegorías da vida e da morte, unidas por unha cadea da que o tempo se ha levado os elos. A fachada da igrexa é de liñas herrerianas suavizadas por uns perfís barrocos que gañan corpo na do mosteiro, cuxas columnas salomónicas, capiteis esfoliados e ménsulas de abigarrada simboloxía anuncian o poderoso catálogo de significados ocultos entre os seus muros.
A IGREXA
A igrexa foi iniciada entre 1160 e 1185, e suponlla concluída cara a 1239, coa cúpula do cruceiro engadida a finais dese século. O interior consta de 3 naves de sete tramos, e unha soa no cruceiro, de dous tramos. A nave central supera sensiblemente en altura e anchura aos laterais. A cabeceira resolta mediante unha capela cuxo semicírculo produce o desenvolvemento dunha airosa girola de arcos que elevan o que sería o retablo ás pechinas da cúpula, e contruyen unha sorte de ourivaría de pedra, o relicario dunha imaxe da Virxe do Leite,, do século XIV, con restos de policromía.
A cúpula álzase sobre un polígono de dezaseis lados de base e outros tantos nervios que converxen nun florón de sete pétaos. Construíuna, ao parecer,o monxe Ferrán Martínez en 1282.
OS CLAUSTROS
Dos tres claustros -dos Cabaleiros, o Procesional ou dos Medallones e o dos Pináculos-, o primeiro álzase xunto a tres salgas abovedadas que son todo o que queda das antigas estancias do século XIII. É de sete arcos de medio punto nas súas ás norte e sur, e nove nas de oriente e poñente.
O Procesional segue as liñas do primitivo claustro medieval e tamén as do que se alzou logo sobre ese en o século XVI.
Ambas as construcións refixéronse na segunda metade do século XVIII e desa obra proceden os soados medallones, retratos sumamente realistas nos que a pedra garda a identidade extraviada dunha época non menos perdida. Guerreiros, eclesiásticos, reis xente que parece estar a pensar, ocupan un lugar na galería xunto a bufóns de mirada inquisidora e arrebatacapas coa expresión dunha esmorga permanente.
O claustro dos Pináculos é o máis esvelto e espazoso. Os pináculos aos que debe o seu nome adorna os contrafuertes que sustentan as bóvedas de crucería altas e angostas, das súas ás norte, sur e oriente.
O MUSEO DE PEDRA – LAPIDARUM
Nunha longa sala abovedada, quizais destinada a adega, dispuxéronse centos de restos pétreos, aparecidos nas obras de restauración do mosteiro, hainos de época medieval, renacentistas e barrocos.
Restos de laudas sepulcrais, pináculos e claves de bóveda e unha longa serie de canos utilizados por aquel entón para a condución de augas e saneamento.
A ESCALEIRA DE HONRA
Entre un e outro claustro, a escaleira de honra volve as cousas ao acougo da maxestade feita pedra. Son vinte e catro amplos chanzos decorados con punta de diamante, con cinco hornacinas adornadas con pilastras e cornixas dóricas Cobre a escaleira un gran arco tendido que dá lugar a unha bóveda de artista.
REFECTORIO
De novo no ámbito do claustro regular ou dos medallones, na parte alta, atopámonos co refectorio monástico encuadrable dentro da mesma estética renacentista que non abandona solucións aínda góticas como son as bóvedas de crucería.
Constrúese cara a 1572. De planta rectangular, paredes lisas e vans de medio punto, cóbrese con tres tramos de bóveda de crucería, con claves decoradas con cuarteiróns e cuxos nervios parten de ménsulas co mesmo tipo de decoración. Esta é unha das estancias arruinadas tras a desamortización e reconstruídas intelixentemente polo P. Juan María, en 1978, que aproveitou e recuperou nervios e claves substituíndo a pétrea plementería por outra de material conglomerado. No muro dereito, no segundo tramo ábrese o oco dun púlpito para a lectura durante as comidas. A base do mesmo decórase con interesantes motivos renacentistas.
SALA DAS PALMEIRAS
Non hai ala de poñente, pois privaría de luz á xoia máis enigmática do mosteiro: a súa antiga Sala Capitular ou das Palmeiras, un espazo cadrado construído a finais do século XV, ou principios do XVI, dividido en oito espazos por medio de catro columnas centrais que se estenden ao alto como palmeiras. É a Sala que en tempos de Soro de Oca, abade de Oseira que foi bispo de Tarso, estivo cheo de altares “que a humidade desfixo”.
As palmeiras son de pedra torsionada, estriada e adornada con flores cuadrifolias nos seus troncos cuxo follaxe se abre e cobre o ceo cos nervios dunha crucería admirable, resolta nunhas claves decoradas co relevo e a policromía de flores, animais e rostros.
O cadrado delimitado no chan polas contorsionadas columnas sería o centro do mundo, do que brota a palmeira como Eixo Cósmico e Árbore da Virtude que no Beato de Liébana é o camiño polo que rube o xusto ao Ceo. A ese ceo que é o teito onde a ramaxe conflúe nunha gran flor que mostra no seu botón unha cabeza que é metade home e metade, muller. É o Andróxino, mestura de Razón e Fe, de Home e de Muller, do Adán da Caída e do Cristo da Redención, do Principio e do Fin de todas as cousas. É o Rostro de Deus, ao que aspira o Xusto no seu ascenso polo Eixo que lle leva da Terra ao Ceo.
Sumada esa gran flor ás 293 gravadas nos talos estriados das palmeiras, o total de flores é de 294, cifra que en numeroloxía grega corresponde ás palabras Ekklesia.
Son os símbolos dunha sabedoría feita de soños e insomnios, de ilusións e quimeras, que servía a quen a dominaba para moverse polo non menos misteriosos dunha memoria mística sobre a que traballarvos desde Platón ata Santo Tomás de Aquino.
A BIBLIOTECA
Outra sabedoría, non menos intrincada, é a que se acumula e ordena baixo as amplas ventás das bóvedas de aresta que acubillan os 30.000 volumes da Biblioteca de Oseira, posta hai anos baixo a advocación da curuxa, símbolo da sabedoría, e hoxe baixo a restaurada mirada flamígera dunha estatua de San Miguel, vencedor dun diaño perdido en devorado polos vermes.
A BOTICA
Co obxectivo de recuperar, na medida do posible, a antiga botica que durante séculos funcionou neste mosteiro. en 2008 levouse a cabo un proxecto que supuxo a remodelación completa dun local situado entre os claustros de Medallones e Cabaleiros, así como a adquisición de numerosos obxectos dos séculos XVIII e XIX que poderían atoparse nunha antiga botica monástica.
Neste espazo non se pretende refacer o orixinal desaparecido, senón lembrar ou recrear o que foi a esencia dunha actividade sanitaria que, ao longo dos séculos, exerceron os monxes boticarios de Oseira e doutros cenobios cistercienses ao longo da ruta xacobea, xa cara á súa propia comunidade, xa cara aos peregrinos e xentes de poboacións próximas, ata a desamortización de 1835, que ocasionou, ademais da exclaustración, a desaparición dun patrimonio de incalculable valor artístico e documental.
ALBERGUE.–Posúe tamén un albergue de peregrinos que permite a hospedaxe sen reservas e unha hospedería monástica onde, con previa reserva, pódese compartir a vida dos monxes.
O visitante abandona Oseira co espírito enriquecido coa experiencia de verse ante a panorámica dunhas mensaxes nos que a antigüidade fala co son dunha linguaxe perdida. Atopouse no contexto mental dunha época na que a Razón se esforzaba por intuír os alicerces da Fe e someter esa intuición ao rigor da Ciencia, e ha podIdo darse conta de que houbo un tempo no que científicos e visionarios foron unha soa casta de tolos marabillosos e delirantes porque vivían convencidos de que a incerteza do enigma podía resolverse coa certeza do número e poñerse de manifesto coa elocuencia do símbolo.
Fonte:Monasterio de Oseira.
BIBLIOGRAFIA SELECTA:
-CID RUMBAO,A, Crónica y guía del Monasterio de Oseira, Orense, 1972.
-GARCIA GORRIZ, Fr.P.,Descripción histórico-artística del monasterio de Oseira, Orense, 1932. – La Galicia de Monasterios-fascímil s/a
-PERALTA, Fray Tomás de, Fundación, antigüedad y progresos del imperial monasterio de Nuestra Señora de Osera,Santiago de Compostela, 1997, 2ª edición. Lleva adherido un segundo tomo con la continuación de dicha historia hasta nuestros días.
-ROMANI MARTINEZ, M, La colección diplomática de Santa Mª de Oseira, Santiago, 1989, 3.tomos.
-La integración de Oseira en el Císter, “Cuadernos de Estudios Gallegos” XXXVII,nº 102, 1987.
-SA BRAVO, H,de, El monacato en Galicia, 2 vol. La Coruña, 1972.
-SALES Y FARRE, El Monasterio de Oseira, en “Boletín de la Comisión prov. de Monumentos de Orense” I (1898-1901).
-VALLE PÉREZ, J.C.,Las fundaciones de Clairvaux en la Galicia medieval, tesis doctoral, La Coruña, 1982, dos tomos.
-YAÑEZ NEIRA, Fr.D.,El Monasterio de Oseira, rev. “Cistercium”, XXIX (1977).
– El monasterio de Oseira, cincuenta años de restauración, (en colaboración), León, 1980.
-El Monasterio de Oseira cumplió ochocientos cincuenta años, en “Archivos leoneses”, León, 1989.
-El Monasterio de Oseira, Historia y arte, Edit. EDILESA, León, 1997, pgs. 213.Obra de gran formato con profusión de fotografías a todo color.